ҚАЗАҚ "ҚАРЫЗҒА ӨМІР СҮРІП ЖАТЫР


Қарыз алу бүгінгі өмірдің ажырамас заңдылығы. Досыңнан, танысыңнан, туысыңнан немесе банктен қарыз алу көпшілігімізде кездеседі. Бүгінгі адамдардың тыныс-тіршілігі де, экономика да осыған бейімделген. Яғни, қазіргі адамдардың бір бөлігі «қарызға өмір сүріп жатыр». Онсыз болмайтын да сияқты. Өйткені, жұрт қатарлы өмір сүру керек. Баспана салу, балаларыңды аяқтандыру, оқыту және т.т. молырақ қаржыны қажет етеді. Көпшілігіміз солай етіп те жатырмыз.
Қарыздың қайтарымын дәл сол уақытта ойлай қоймаймыз. Адамдардың бір бөлігі бүгінде сәл ақша қажет болса, өзінде жетпесе банкке жүгіретінді шығарды. Соңғы кездері қымбаттау киімнен және тұрмыстық заттардан бастап бәрін де несиеге алушылар саны көбейіп барады. Сауда үйлері мен банктер де бірігіп осындай жарнамаларды үдемелетуде.Солардың арзан сөзіне сеніп ақшаны немесе тауарды тегін беріп жатқандай ұмтыламыз.
Психологтар «несиеге құштарлық - ауру» десе, экономистер «банк халықтың қаржылық сауаттылығының төмендігін пайдаланып пайдаға батып отыр» дегенді айтады. Бұл да шындық. Банктер тек өзінің пайдасын ғана ойлайды. Қарызға ақша алуға әйелдер жақын келеді. Банктер де осы жағдайды пайдаланып қалуда. Қарыз алуды тек Батыстан келген жәйт дегенге келісуге болмайды.

Қарыз алу Шығыс елдерінде де, қазақ даласында да бұрыннан болған. Бірақ қазіргідей жоғары пайыздық үстемақы туралы естіген емеспіз.
Қарызын өтей алмай үйінен айырылғандар да, тіпті өз-өздеріне қол салғандар да кездесуде. Кейбір адамдар қарызды еріккеннен алмайды. Барар жері, басар тауы қалмаған соң ғана несие алуға тура келетіндері кездеседі. Бұл жағдайды да банктер тиімді пайдаланады. Қазір бір банктегі қарызыңды жабу үшін екінші банктен де қарыз алуға болады. Мұндай жарнамаларды да күнделікті көріп жүрміз. Ертеңгі күнді ескермей, өзінің төлем қабілетін есептемей қарыз алу жақсылыққа апармайды.
«Ертеңгі қаржылық жағдайым жақсарып кетер, бүгін қарыз алсам, оны бір амалын тауып қайтарармын» деген алдамшы сенімге бой алдыруға болмайды. Қарызсыз да өмір сүруге болады. Адам өзіне ғана сенуі керек. Бір қарызданып, оны өтеген адамның бойы қарыз алуға үйреніп те кетеді. Өмір бойы қарызданған адамның өмірі - өмір емес. Біреудің ақшасына бір сәттік өмір сүргенше, өзіңнің адал еңбегіңмен, қанағатпен өмір сүрген әлдеқайда қызығырақ. Қарызға батқан адам өз еркінше өмір сүре де алмайды. Оны қарызды қайтару уайымы жегідей жейді. Уайымсыз өмір сүргенге не жетсін. Қарыз алу арқылы біз өзімізді өзіміз уайымға саламыз. «Қарыз күліп барып, жылап қайтады» дейді.. Оны да ұмытпайық!

Дегенмен де қазіргі күні ақшасыз күн көру қиын. Пол Гетти деген данышпан «Егер сіздің ақшаңыз болмаса, сіз ақша туралы ойлайсыз. Ал егер ақшаңыз бар болса, онда ақшаны ғана ойлайсыз» деп айтыпты. Иә, ақшасыз қазір ештеңе де істей алмаймыз. Ақшасыз істей алатын жалғыз нәрсе – бұл қарыз. Бұл сөзді де бір жерден оқыған сияқтымын.

Меніңше ақшаның соңынан қуудың қажеті жоқ, оның қарсы алдынан шығу керек. Қалай десек де ақшаның маңызы бар. Проспер Мериме айтқандай «Ақшадан басқа да маңызды дүниелер бар, бірақ оларды ақшасыз сатып ала алмайсың». Еңбек етсең ғана ақша болады. «Басқаның қалтасындағы ақшаны санау әдепсіздік, бірақ қызық» деп айтса да өз қалтамызда адал еңбекпен табылған ақшаның болғанына не жетсін? Қорыта айтқанда қарызға өмір сүрмейікші, ағайын!

Адамның Отаны – Жер

Жер бетінде әртүрлі халықтар бар. Олардың әрқайсысы өз «Отанында» мекендейді. Адамды екі түрге бөліп қарастырар едім. Біріншісі, таңертең тойып алса, түскі асын ойлайтындар. Екіншісі, болашаққа көз жүгіртіп, өзінің ғана емес, халқыныңда тарихына алаңдайтындар. Бірінші топтың адамдары өте көп. Оларға болашақ туралы түсіндірсең ғана ұғынып, кейіннен есінен шығып кетуі мүмкін.
Адам...
Неге әр жерде әр түрлі өмір сүреді? Мысалы, АҚШ-тағы тұрғындардың біршамасы ауқатты, қарны тоқ, уайымы жоқ, Африка елдерінде киер киім, ішер тамақ таппай отыр (әсіресе, Сомали еліндегі болып жатқан оқиғада адамдардың көбісі аштықтан қайтыс болуда. Оның жартысынан көбі балалар). Осы әділеттілікке жата ма? Анам айтушы еді: «Кеңес дәуірі заманында бізде бай мен кедей деген атымен болмаған. Ал қазіргі заманда ше? Байды кедейден бөліп жарып, менсінбей, ақшасы жоқ болса қуып шығады». Бұған не себеп? Кім кінәлі? Мүмкін жастарымыз айтқандай заман талабы солай ма? Әлде адамның өзгеруінен бе?
Біздің жұтатын ауамыз бір (біріқ, қазір ауада ластануда), ал аспан әлемінен алып қарағанда, кішкентай ғана шардың үстінде отырған жоқпыз ба? Сондықтан да біздің Отанымыз Қытай, Жапония, т.б. емес, Адамның Отаны - Жер. Осыншама кішкене Жерде отырып қаншаға бөлініп кеттік. Алақандай жер үшін соғыс болуда. Сондықтан да халықтың барлығы тең дәрежеде өмір сүруі керек. Сонда ғана адам жерді аман сақтап қалады. Барлығымыз да Адам Ата мен Хауа Ананың ұрпағымыз. Айырмашылық тек тіліміз бен дінімізде.
Егер адам болып сүргіміз келмесе тек орыс, қазақ, ағылшын, т.б. бөлініп жүре берейік. Жер үшін таласып, бір-бірімізді қорқытып, бір күні жерден қалай айырылып қалғанымызды да білмей қалмайық.
Барша ұлт өкілдері тең дәрежеде, бейбіт те бақытты, ынтымақтастықпен өмір сүрсе ғана болашағымыздың нұрлы болатынына сенемін. Туған отанымызды, сүйікті жерімізді аялай білейік.
Адамның қаһарынан емес, Алланың қаһарынан қорқайық!


Сырымбет Несібелі.
№ 136 Т. Жүргенов атындағы мектеп-лицейінің
10 «А» сынып оқушысы
Қызылорда қаласы